Arangkada of Leo Lastimosa for January 4, 2009

                        TIKAS SA TEXT

 

            Karong nabisto na nga wa diay gasto ang pagpada sa atong text messages, nga may mga kaso na man ganing gipasaka batok sa higanteng mga kompaniya sa telepono sa Estados Unidos ug Canada, unsa may himuon sa mga kompaniya sa telepono sa Pilipinas?  Padayon ba silang mangugat nga makiangayon ang taas nga presyo nga ilang gipahamtang sa matag text message?  O mokumpisal na sa kataposan nga dugay na nilang gikilkilan ang ilang mga konsumidor?

            Karong duna nay imbestigasyon nga gilusad ang US Congress, unsa may himuon sa atong mga magbabalaod atubangan ning nangalisbo nga eskandalo?  Kutob ba lang gihapon sa pagarpar samtang maghapak-hapak sa ilang dughan pag-ulug-ulog sa mga konsumidor?  O suklan nang adunahan nga mga tinubdan sa ilang makalilisang nga gasto sa kampanya?

-o0o-

            Ang New York Times maoy nibisto sa pagtuon ni Srinivasan Keshav,  professor sa computer science sa University of Waterloo sa Ontario, Canada, nga ang text messages mapada gikan sa usa ka cell phone ngadto sa lain way gasto kay:

·        Gamay ra kaayong text messages (kasagaran gilimitahan hangtod sa 160 ra ka letra), nga way gasto ang mga kompaniya sa telepono usa ka libo, usa ka gatos ka libo, o usa ka milyon man ka mensahe ang mapada agi sa ilang network;

·        Gawas nga gamay ra, ang text messages pakapin ra nga moagi sa gitawag nga "control channel," ang luna nga gigahin alang sa operasyon sa usa ka wireless network;

·        Ang gasto sa pagtukod ug maintenance sa kahimanan sa network di madugangan bisan pila pa ka text messages ang ipada matag adlaw; mao nga

·        Nagpatuyang ang mga kompaniya sa telepono paglusad og bisan unsa na lang promo sa unlimited o discounted nga text messaging kay maoy makapaburot pag-ayo sa ilang ginansiya.

-o0o-

            Si Randall Stross sa Times nitandi sa eskandalo ngadto sa mga kustomer nga gipaibog sa mga kan-anan nga eat-all-you-can.  Kasagaran sa mga kustomer malipayon nga magpagutom sa pagtuo nga makaginansiya sila kay mas daghan man ang ilang makaon.

            Mahimong tinuod na sa mga kan-anan.  Duna koy nailhan nga mga tagduma og eat-all-you-can nga mokulismaot ang dagway kon dasmagan na sila og tibuok basketball team nga bag-o lang nagduwa.

            Apan lahi ang putahe sa text messaging.  Kay way dugang gasto ang kompaniya bisan pila pay imong mapada.  Basta nga gagmay lay kuhaon sa matag balik.  Bisan kapila pa magbalikbalik.

-o0o-

            Gibanabana nga 3.3 trilyones ka text messages ang mapada sa tibuok kalibotan karong tuiga.  Ang labing dakong bahin magikan sa Pilipinas.  Makalilisang ang ginansiya sa mga kompaniya sa telepono kon paundayonan kining nabisto nilang binuang.

            Ang NTC wa magsilbing regulator kon dili turutot sa mga kompaniya sa telepono.  Ang mga politiko di kabarug batok sa ilang mga padrino.  Ang mga konsumidor ray makahaw-as sa ilang kaugalingon gikan ning nangalisbo nga pangabuso.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 3, 2009

                TIPS SA LINOG

 

            Gilinog ang pipila ka bahin sa Kabisay-an ug Mindanao sa unang adlaw sa bag-ong tuig.  Apan ang buhatan nga gitahasan pagsusi sa mga linog wa kapahibawo nato mahitungod ini.

Ang epicenter nahimutang sa 50 kilometros sa silangan habagatang silangan sa Tagbilaran, 99 kilometros sa habagatan habagatang silangan sa Sugbo ug 113 kilometros sa silangan sa Dumaguete.  May mga molupyo nga nakabatyag sa pag-uyog sa ilang mga pinuy-anan.  Apan way nakasulti nila tungod ba to sa dakong trak nga nilabay.  O sa 4.7 magnitude na nga linog.

            Ang unang nakapahibawo sa linog mao ang US Geological Survey nga nahimutang kaliboan ka kalaworan gikan nato, sa Virginia sa Estados Unidos.

-o0o-

            Wa kapindot nato ang Phivolcs (Philippine Institute of Volcanology and Seismology) kansang labing duol nga buhatan naa sa atong isla sa Mactan.  Kay ang tagduma nipauli alang sa bag-ong tuig sa iyang pamilya sa Argao.  Di hinuon hingpit nga mabasol si Rolando Montanez.  Kay siya rang usa ang nahibilin sa buhatan sukad pa sa niaging semana.

            Duha na lay ka kawani sa Phivolcs Mactan sukad niretiro sa niaging tuig si Graciano Sosas.  Ang kauban ni Montanez nga si Robinson Jorgio nilarga sa Japan niadtong Disyembre.  Sa Pasko ug bag-ong tuig, si Montanez na lay usang nagtikaw-tikaw.  Kay wa mang kasukol si Montanez sa katol sa bakasyon, ang USGS lang unay nagbantay sa atong mga linog.

-o0o-

            Bisan niadtong tulo pay kawani sa Phivolcs Mactan nabantang nang pagpabaya sa kagamhanan.  Kay wa pa may teknolohiyang makatag-an sa linog wa na lang sab tingali kakita og panginahanglan pagpahibawo nato nga may linog nga nahitabo.  Tungod sa kakuwang sa kahimanan, silang Sosas, Jorgio ug Montanez nagsalig lang niadto sa paghulagway sa mga biktima nga nakahigayon pagpanawag sa telepono aron pagbanabana sa gikusgon sa linog.

            Mas sayon kon ikay mobanabana pinasikad sa nakat-onan sa tinun-an pa:  Intensity2 kon mouyog ang gagmayng butang; Intensity 3 kon molihok nang bintana ug pultahan; ug Intensity 7 kon mohagsa nang bay, apan mas maayong unahon pagluwas ang imong kaugalingon kay sa pagpuli sa Phivolcs.

-o0o-

            Di mabasol ang mga nituo dayon sa nangaging iresponsableng text messages nga nagpasidaan og kusog nga mga linog.  Tungod sa kabanga sa Phivolcs may mga tawo na nga mas motuo sa text nga way klaro diin gikan.

            Maong simbako makabatyag kag di kasarangang uyog sa imong pinuy-anan, ayaw paghago pagtawag sa Phivolcs.  Usa ray ilang telepono ug kon makalusot kuyawng way motubag.  Mas paspas ug kasaligan ang kasayuran sa internet (http://www.usgs.gov/).  O sa imong kinaham nga sibyaanan sa radyo ug telebisyon.  O pakisayod sa imong textmate ug pagdungan mo pagtandi sa gikusgon sa tay-og samtang magtamod sa lista nga gipanghatag sa elementarya pa mo.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com